الف. مسلمانان مي پرسند

عبادت شما به چه شكل است؟ شما نمازهاي مسيحي خود را رو به كدام جهت جغرافيايي (صلاه نماز) ادا مي كنيد؟ چرا شما با نان و شراب نماز مي خوانيد (يا به عبارتي، اين قرص گرد و سفيد نان و اين جام چيستند)؟ شما نماز خود را با شراب انجام مي دهيد! اين حرام است و خداوند در قانون خود شرب شراب و محظوظ شدن از آن را قدغن كرده است!

آيا به راستي تصور مي كنيد، خداوند در اين نان و شراب حضور دارد؟ اين كه نان و شراب به خود خدا بدل مي شوند؟ آيا شما خدايتان را «مي خوريد»؟

در آن صندوقچه روي يا پشت محراب چه مي گذرد؟ چرا در محراب چراغ روشن مي گذاريد؟ تفاوت ميان مراسم عشاء رباني در كليسايي بزرگ در روز يكشنبه و مراسم عشاء رباني در روزهاي عادي هفته در كليسايي كوچك يا نمازخانه ها چيست؟

ب.ديدگاه مسلمانان

كليات

مراسم رسمي نماز (صلاه)كه از حركات بدني پياپي و فرمول هاي عبادي دقيقي تشكيل شده است، با دعاهاي في البداهه (دعا) كه عاري از آيين ها و فرمول هاي از پيش تعيينشده هستند، تفاوت دارد.

تأكيد بر استعلايي بودن خداوند به منزله مردود شمردن سرسختانه هر گونه عقيده حلول در مخلوقات اوست، به ويژه در مخلوقاتي مادي ازقبيل نان و شراب. استفاده از شراب  «جنجالی» واقعي است كه قرآن آن را در اسلام به كل ممنوع کرده است.

بديهي است كه مسلمانان كاربرد سوءتفاهم آفرين - و حتي كاملاً غلط - و آن شيوه بیاني را مردود مي شمارند كه سنت ويژه مسيحي به جريان انداخته و اشاعه مي دهد. يكي از اين موارد اصل گمراه كننده «نان شدن» خداوند است: «اين نان عيسي يا خداست». درك نادرست از اصل «فرامادي شدن» نيز اين باور غلط را تشديد كرده است. امروزه منظور از «ماده» به طور كلي چيزي با ماهيت عيني، تجربي و مادي است. با اين تعريف، تبديل «ماده» نان به جسم مسيح كاملاً بي معنا است؛ چراكه ماده عيني و تجربي نان در عشاء رباني نيز بدون تغيير بر جاي ميماند. با اين پيش فرض، بديهيست كه اصل كاتوليكي دگرگوهرندگي مردود است (البته همزمان بايد گفت كه معناي اصلي ماده در اين اصل واقعيتِ متافيزيكي نان است). كليه واقعيت هاي تجربي و عيني را مي توان فرعيات يا گونه هاي جنبي ناميد؛ و در اين حوزه فرعيات در عشاء رباني تغيير يا تحولي در نان صورت نمي گيرد. اين دقيقاً همان چيزي است كه مايل اند با اصل دگرگوهرندگي به آن پايبند بمانند. ديگر برداشت هاي «جادويي» از اين آيين مقدس نيز مردود شمرده مي شوند، درست مانند اين تصور كه كلام كشيش اين قدرت را دارد كه يك چيز را به چيز ديگري بدل كند.

جزئيات

قرآن و کل سنت اسلامی، مسیحیان را اشخاصی توصیف می کنند که هرچه هم که اصول اعتقادی شان به گمراهی افتاده باشد، نماز می گزارند. این امر پیش از هر چیز به عرصه رهبانیت و به کلیه زنان و مردانی اطلاق می شود که به ویژه به عبادت روی می آورند (سوره المائده، آیه 82؛ سوره النور، آیه های 37-36 و 57).

«همانا محققاً دشمن ترین مردم نسبت به مسلمانان یهود و مشرکان را خواهی یافت و  بامحبت تر از همه کس با اهل ایمان آنان را گویند ما نصرانی هستیم. این دوستی نصاری نسبت به مسلمین بدین سبب است که برخی از آنان دانشمند و پارسا هستند و تکبر و گردنکشی بر حکم خدا نمی کنند.» (سوره المائده، آیه 82).

2. اعتکاف مسیحی و همچنین صومعه مسیحی در دوران نزول قرآن و در سده های نخستین تاریخ اسلامی، بخشی اساسی از چشم انداز سنتی را در بخش های گسترده جهان اسلامی به خود اختصاص می داد. از این گذشته، کلیساها، روحانیون و مراسم عبادی در جوامع اسلامی همواره براساس اساسنامه ای ویژه پشتیبانی می شد.

3. قرآن در سوره المائده (آیه های 115-112) اشاره ای عاری از سوءتفاهم به مراسم عشاء ربانی دارد.

«حواریان گفتند می خواهیم از آن مائده آسمانی تناول کنیم تا دل های ما مطمئن شود و تا به راستی عهدهای تو پی بریم و بر آن به مشاهده گواه باشیم.

عیسی مریم گفت بارالها ای پروردگار تو بر ما از آسمان مائده ای فرست تا  این روز برای ما و  کسانی که پس از ما آیند روز عید مبارکی گردد و آیت و حجتی از جانب تو برای ما باشد که تو بر عالمیان بهترین روزی دهندگانی.

خدا فرمود من آن مائده را برای شما می فرستم ولی هرکه بعد از نزول مائده کافر شود وی را عذابی کنم که هیچ یک از جهانیان را نکرده باشم.»

هرچند برخی مفسران قرآن این آیات را اشاره ای به تکثیر نان و صحنه متجلی بر پطرس می دانند، (ر.ک.اعمال، باب10، آیه9: ظرفی که چون چادر بزرگ به چهار گوشه بسته به سوی زمین آویخته بر پطرس نازل شد که در آن هر قسمتی از دواب و وحوش و حشرات زمین و مرغان هوا بودند و خطابی به وی رسید که ای پطرس برخاسته ذبح کن و بخور)، اما همگی در این امر توافق نظر دارند که این عمدتاً اشاره ای به مراسم عشاء ربانی است. حواریون عیسی از او استدعا دارند از آسمان مائده، یعنی سفره ای پوشیده از غذا بیاورد تا آنان را متقاعد سازد که به راستی از سوی خداوند فرستاده شده است. عیسی نیز به نوبه خود از خداوند چنین سفره ای را تمنا می کند و خدا وعده می دهد، این خواهش را برآورده سازد. در این متن خاطرنشان  می شود که مائده عطیه ای آسمانی است (آیه 112) و این که جشن (عید)ی در کار خواهد بود. این در حالی است که این واژه عربی به جشنی اطلاق می شود که پیوسته تکرار شود (احتمالاً اشاره به عید پاک و هر یکشنبه)، عیدی تا آخرزمان («برای اولین ها و آخرین ها») و این که «آرامش ژرف» (طمأنینه) به قلب های آن کسانی اعطاء می شود که در این عید شرکت می جویند و این که این آخرین ها باید «آیتی از آن ارائه دهند» (آیه 113)، اما این که آنانی نیز که بی ایمان هستند، پس از دریافت این مائده، به شدت مجازات خواهند شد (ر.ک. اول قرنتیان، باب 11، آیه های 33-28).

پ. ديدگاه مسيحي

عشاء ربانی از قدیم تاکنون، عبادت اصلی در کلیسا را تشکیل می داده است. در این آیین، یادِ زندگانی، مرگ و رستاخیز عیسی مسیح جشن گرفته می شود. بنا به ایمان مسیحیان، عیسی مسیح در مقام برخاسته از مرگ، در خداوند می زید و به این ترتیب همواره هم به کلیسا نزدیک است: « و اکنون من هر روزه تا انقضای عالم همراه شما هستم» (متی، باب 28، آیه20). در مراسم عشای ربانی جماعت مسیحیان گرد هم می آید و از این نکته آگاه است که مسیح در میان آنان است - براساس کلام شخص عیسی که گفت: «زیرا جایی که دو یا سه نفر به اسم من جمع شوند، آنجا در میان ایشان حاضرم» (متی باب 18، آیه 20). جماعت ایمانداران دعا می خواند و به کلام خداوند به آن گونه که در متون مقدس بازگو شده است، گوش می دهد. در این کلام نیز مسیح که کلام خداست، حضور دارد.

سپس جماعت ایمانداران به آن چیزی تحقق می بخشد که عیسی بنا به گزارش های رسیده از سوی عهد جدید در شام آخر، یعنی در شب پیش از رنجش بر صلیب انجام داده بود: او از طریق نان و جام شراب دعای شکرگزاری و برکت را ادا کرده و سپس خود را در نانِ پاره کرده و شرابِ عرضه شده به حواریون هدیه کرد. عیسی با عطیه های برکت داده شده نان و شراب، خود را درمقام فردی تقسیم می کند که خود را برای رهایی و آزادی انسان ها از چنگ گناه و بلا فدا می کند. هنگامی که جماعت ایمانداران به منظور برگزاری عشاء ربانی (شکرگزاری) جمع می شود، یاد و خاطره این فداکاری (این قربانی) را گرامی می دارد. این جماعت به این باور رسیده است که عیسی حضور دارد و هنگامی که از طریق نان و شراب، دعای شکرگزاری و برکت خوانده می شود، خود را به ایمانداران حاضر در این عشاء ربانی تقدیم می کند. عیسی آن عده را که در گرامیداشت این یاد و خاطره سهیم هستند و با پذیرش عطایا از او استقبال می کنند، با رابطه معتمدانه خود با خداوند، یعنی پدر و با فدا کردن خود برای انسان ها به حضور می پذیرد و به این ترتیب است که افراد حاضر در این مراسم خود در عشاء ربانی متحول و در «جسم مسیح» پذیرفته می شوند.

در این رخداد واقعیت عینی، فیزیکی و مادی نان و شراب تغییر نمی یابد؛ «شکل» (یا بنا به فرمولبندی لاتینی مبتنی بر اصول دینی «گونه») نان و شراب به طور کامل و دست نخورده باقی  می ماند. اما نان و شراب با سیاق معنایی و کارکردی جدیدی خورده می شوند: در این دو، عیسی مسیح که در خدا می زید، خود را عطا می کند. به این ترتیب نان و شراب معنا و مفهومی به کل جدی می یابند. این معنا و مفهوم از سوی خود خداوند به آنها داده می شود و با خود خداوند مستدل می گردد. اما از آنجا که واقعیت عمق و بطن هر آن چیزی است که از خداوند نشأت می گیرد، باید گفت که نان و شراب در عشاء ربانی به معنای ژرف کلمه دگرگون می شوند: اکنون ژرف ترین واقعیت آنها این است که حضور عیسی مسیح را اعلام می دارند. به این ترتیب، همان چیزی به بیان درمی آید که در اصول عقیدتی کاتولیکی در آموزه (تحول ماهوی) نان و شراب مد نظر است: نان و شراب در ژرف ترین واقعیت خود (با «جوهره» یا ماهیت متافیزیک آن) متحول می شوند؛ چراکه ژرف ترین واقعیت آنها دیگر این نیست که غذا و لذتی برای زندگی زمینی  انسان ها باشند، بلکه حضور عیسی را در مقام خوراک برای زندگی جاویدان اعلام می دارند (ر.ک. باب 6 یوحنا). نان  و شراب از نقطه نظر فیزیکی تغییری نمی یابند. بنا براین عیسی به واقعیت فیزیکی نان و شراب بدل نمی شود. به همین دلیل نیز هنگامی که نان خورده می شوند، او را  نمی جوند؛ او محصور در فضای کوچک و محدود نان نیست؛ هنگامی که نان را پاره می کنند، درد و رنجی متوجه او نیست. این گونه اندیشه ها با اصول کلیسایی مربوط به عشاء ربانی همخوانی ندارند و ناقض آن هستند.

ت. مسيحيان پاسخ مي دهند

در گفت و گو با مسلمانانی که با قرآن آشنایی دارند، همواره خوب است که از حکایت مائده آغاز کنیم: همان گونه که عیسی می خواهد، ما پیرامون این مائده گرد می آییم که عیسی به عنوان یادگار در پایان حیات زمینی اش برایمان برجای گذاشته است. همزمان فرد مسیحی می تواند از رنج و مرگ عیسی بر صلیب سخن بگوید، با آگاهی از این امر که قرآن در تفسیر تقریباً کلیه مسلمانان این مرگ را به صراحت مردود می شمارد.

در مراسم عشای ربانی نان و شراب به کار می آید، زیرا عیسی شخصاً در شام آخر این مواد غذایی را به نشانه تقدیم خود تقسیم کرده است. نان و شراب در بین قوم اسرائیل درزمره مواد غذایی اساسی هستند. پاره کردن نان و برکت دادن جام شراب در مواقع صرف غذا (در اعیاد) درزمره آداب و رسوم برجسته و با اهمیت بودند. عیسی نیر توانست پیوندی با همین رسم برقرار کند. کلیسا نیز در وفاداری به خاستگاه تاریخی خود، در مراسم عشای ربانی از نان و شراب استفاده می کند. در این میان جزئیات آداب و رسوم و شکل ظاهر آنها تغییر کرده است. بر این اساس، بعدها تاحدودی نان مقدس جای نانی را که در این مراسم پاره و تقسیم می شد، گرفت، نانی که در ظاهر به دشواری شبیه به نان بود. این روزها افراد می کوشند آن نان مقدسی را بخورند که باردیگر آشکارا به عنوان نان شناخته می شود. شراب نیز در اسرائیل یک نوشیدنی مرسوم و مجاز بود. شراب عطیه پروردگار است و دل انسان را شادمان می کند (مزمور 104،آیه 15). در ضیافت موعود آخرالزمان که برای همه قوم ها برپا می شود، شراب های کهنه مصفا عرضه خواهد شد (اشعیاء، باب 25، آیه6). در عشای ربانی امید به این تکامل آخرالزمانی در ملکوت خداوند زنده می شود؛ از این رو در اینجا نیز از میوه درخت مو می نوشند (ر.ک. اشعیاء، باب 16،آیه 10). درست به همین دلیل عیسی می تواند با تقدیم جام شراب قربانی کردن زندگانی خود برای بشریت را به بیان درآورد و اعلام دارد. با دریافت قربانی مقدس، این قربانی و به وسیله آن عشق آشتی جویانه و حیات بخش خداوند به ایمانداران تقدیم می شود. آنچه مطرح می گردد، همین خوراک روحانی است.

ایمان به حضور عیسی مسیح در عشاء ربانی ارتباطی نزدیک با ایمان به انسان شدن خداوند (تن گیری) در وجود عیسی مسیح دارد. خداوند در عیسی انسان و در از خودگذشتگی اش برای عده ای بسیار، در جهان حضور دارد و به شکل بی قید و شرط و قطعی در مقام عشقی آشتی دهنده  تجلی می یابد. «یعنی اینکه خدا در مسیح بود و جهان را با خود مصالحه می داد» (دوم قرنتیان، باب5،آیه 19). اما عیسی به نوبه خود به شکل کامل نیز در خداوند می زید و با مرگش در حیات خداوند پذیرفته می شود (رستاخیز و تعالی). او با حیات در وجود خداوند در جهان حضور دارد. از این رو همه می توانیم او را ملاقات کنیم، همه جا می توانیم خطاب به او دعا کنیم و به او گوش سپاریم. با این حال، شکل های گوناگونی برای نشان دادن حضور او وجود دارد (همان گونه که انسان نیز قادر است حضور خود را به شیوه های گوناگونی به دیگری نشان دهد: با سخن گفتن، با حرکات و فعالیت هایش و همچنین با سکوتی ساده...) عشای ربانی شیوه ای برتر از حضور عیسی است. او با عطیه های نان و شراب که به شکل محسوسی درک می شوند و «به جسم درآمدنی» هستند، خود را تقسیم می کند تا به این ترتیب پیوند عمیق و درونی و روحانی خود را با ایمانداران و در میان آنان بنا نهد. کلیسا نیز برمبنای همین پیوند حیات می یابد.

نان و شراب که دعای شکرگزاری و برکت برای آنها در مراسم عشای ربانی برگزار      می شود و ایمان بر آن است که مسیح در وجود آنها حضور دارد، برای آن مقرر شده اند که برای نوشیدن و خوردن ارائه شوند. این امر معمولاً در خود مراسم (مراسم نان مقدس) برگزار می شود. با این حال از قدیم مرسوم بوده است که بخشی از نان تقدیس داده شده و برکت داده شده را نگه می داشتند تا به بیماران، معلولان و سالمندانی که نتوانسته اند در مراسم عبادی حضور داشته باشند، داده شود تا آنان نیز به این ترتیب در جشن عشای ربانی شرکت جسته باشند. از آنجا که بنا به اعتقاد کاتولیکی، شخص مسیح به شکل نان حضور دارد و باقی خواهد ماند، پس از مراسم نیز با نان عشای ربانی با احترام رفتار می شود. آن را در مکانی موجه در ظرفی ویژه نگهداری نان مقدس حفظ می کنند. مکان نگهداری نان مقدس همواره با روشن بودن چراغی (چراغ نفتی، شمع ...) از دیگر مکان ها مجزا می شود. مسیح که در نان حضور دارد، با اشاره ها و حرکات ویژه ای  (سر تعظیم فرودآوردن، زانو زدن و ...) ستایش می شود. همزمان باید گفت آنچه مورد پرستش قرار می گیرد، شکل مادی نان نیست. پرستش متوجه شخص مسیح است. این گونه ستایش های ویژه عشای ربانی را باید به خود مراسم مختص دانست: دعای شکرگزاری و برکت و تقدیس نان در جمعی که گرد هم آمده اند.

مراسم عشای ربانی و کلیه عملکردهای دینی را می توان در فضاهایی به اشکال و اندازه های گوناگون برگزار کرد (کلیسا، نمازخانه، سالن و ...). اما در روزهای یکشنبه از مسیحیان دعوت می شود، تا آنجا که میسر باشد برای برگزاری مراسم عشای ربانی به کلیسای محل خود رجوع کنند.